به گزارش آرانیوز، اگر از معدن سخن می‌گوییم باید به یک مرحله مهم پیش از آن بپردازیم. اکتشاف مواد معدنی و معدن برای دسترسی بهتر و مطمئن‌تر به یک ذخیره معدنی از اهمیت زیادی برخوردار است تا سرمایه‌های ملی در پی کشف و شناسایی محدوده‌های امیدبخش از سوی بخش خصوصی و سازمان‌هایی که کار موازی در زمینه اکتشاف انجام می‌دهند تلف نشود. جلوگیری از حیف و میل سرمایه‌ها در این بخش مستلزم بهره‌گیری از توان سازمانی است که کار تخصصی و وظیفه قانونی‌اش، اکتشاف است و بخش خصوصی باید آن را مطالبه کند.
جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در کانال تلگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)
برای بررسی این موضوع با محمدباقر دری، معاون اکتشاف سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در دفتر کارش به گفت‌وگو نشستم. او از اکتشاف و توانمندی‌های معدنی ایران سخن گفت و از سازمان و شرکت‌هایی گله کرد که به هر طریق ممکن به سازمان زمین‌شناسی فشار می‌آورند تا محدوده‌های معدنی شناخته شده قطعی را از چنگ این سازمان خارج کرده و از آن خود کنند و اجازه ندهند تا به مزایده گذاشته شود. شرح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
بیشتر بخوانید
* اعداد و ارقام درباره ذخایر معدنی ایران به تکرار گفته شده است. از اعداد عبور کنیم و به این موضوع بپردازیم که چرا سازمان زمین‌شناسی، معاونتی با عنوان اکتشاف دارد و هدف و مأموریت اصلی آن چیست؟
هر علمی باید روزی فایده‌ای داشته باشد. مطالعه زمین‌شناسی به خودی خود ارزش چندانی ندارد. باید بتوانیم از علوم زمین برای بهبود زندگی و آینده بشر استفاده کنیم. اینکه یک نقشه زمین‌شناسی تهیه می‌شود زمینه‌ای برای کارهای عمرانی، راه‌سازی و یکی از کاربردهای آن اکتشاف مواد معدنی و معدن است. سازمان زمین‌شناسی در تکمیل مطالعات علوم زمین و استفاده بهینه از فواید آن و تولید ثروت به مطالعات اکتشافی مواد معدنی می‌پردازد. شاید نخستین نکته در پاسخ به اینکه چرا به مطالعه علوم زمین می‌پردازیم، بحث معدن و اکتشاف به میان می‌آید.
* چرا معاونت اکتشاف به وجود آمد؟
به خاطر اهمیتی که اکتشاف مواد معدنی دارد یک معاونت جدا به وجود آمد و پیوسته از بدو تأسیس سازمان در امر اکتشاف شرکت داشته است. وقتی شاخه‌های علوم را تقسیم‌بندی می‌کنیم بخش معدن جایگاه ویژه‌ای دارد. نوع مطالعه و نوع نگاهی که سازمان زمین‌شناسی دارد با نوع نگاهی که سازمان‌ها، دستگاه‌ها و شرکت‌های مختلف دارند، متفاوت است. برای سازمان زمین‌شناسی به‌عنوان یک سازمان حاکمیتی، کمتر بحث اقتصادی مطرح است. سازمان روی زمین به‌دنبال تمام مواد معدنی به‌طور عام است و مطالعه می‌کند تا ببیند پتانسیل دارد یا نه؟ شاید برای بخش خصوصی کار در یک ورقه 100 هزار یا 250 هزار چنانچه ماده معدنی‌ای وجود نداشته باشد، توجیهی ندارد ولی سازمان زمین‌شناسی به‌عنوان دستگاه حاکمیتی این مطالعه را متقبل می‌شود و کارها و اطلاعات پایه را برای استفاده دستگاه‌های دولتی و بخش خصوصی آماده می‌کند.
* چقدر به وظیفه حاکمیتی خود عمل کرده‌اید؟
اکتشاف یک کلمه عام است ولی مرحله مرحله دارد. شناسایی، پی‌جویی، اکتشاف عمومی و اکتشاف تفصیلی به مقیاس کار برمی‌گردد. یک روز شما از یک کشور عبور می‌کنید و می‌گویید فلان ماده معدنی را دارد. روز دیگر در محدوده کوچکتری وارد می‌شوید و می‌گویید اینجا مستعد فلان ماده معدنی است و یک زمانی شما محدوده‌ای را کوچکتر می‌کنید و با پیمایش به فواصل 500 متری می‌گویید در اینجا بحث این نوع ماده معدنی وجود دارد. درنهایت در محلی به مرحله‌ای می‌رسیم که با فواصل یک متر نمونه می‌گیرند.
امروز به جرأت می‌گویم که سازمان زمین‌شناسی در مقیاس یکصد هزارم کار اکتشاف خود را کامل کرده است. اگر کسی امروز می‌خواهد به‌دنبال اکتشاف مواد معدنی باشد و ادامه کار پایه را انجام دهد باید به سراغ مقیاس‌های بزرگتر برود. مثلاً در مقیاس 50 هزار یا مقیاس 25 هزار کار کند ولی اگر بخواهد در مقیاس یک 250هزارم یا یکصد هزارم کار پی‌جویی را انجام دهد، کار تکراری است. ما در قالب طرح‌های اکتشافی موضوعی برای مواد معدنی گوناگون، اکتشافات چکشی، اکتشافات زون‌های بیست‌گانه و اکتشافات ژئوشیمیایی که برای عناصر غیردیداری مهم است کار شناسایی و پی‌جویی را انجام داده‌ایم و گزارش‌های آن موجود و در اختیار همگان قرار دارد. اما آنچه امروز کمبود داریم مطالعات تحت‌الارضی است و اکتشاف در مقیاس بزرگتر یکصدهزارم که زمینه کار وجود دارد. نمی‌گوییم ماده معدنی وجود ندارد ولی باید کار از این مرحله جلوتر برود. یعنی اگر سازمان در ژئوشیمی در فاصله‌هایی با یک عدد معین نمونه گرفته است برای اینکه نتیجه بهتری بگیریم باید این نمونه‌گیری‌ها فشرده‌تر باشد و کار را در مقیاس‌های بزرگتر پیش ببریم.
* بخش خصوصی درباره همین موضوع گله‌مند است و می‌گوید هزینه اکتشاف را پرداخت می‌کنیم در صورتیکه طبق قانون این وظیفه وزارت صمت به‌عنوان متولی بخش معدن است که کار اکتشاف را انجام دهد و سپس برای بهره‌برداری به ما بسپارد.
اینکه سازمان زمین‌شناسی اطلاعات پایه را تولید کرده هیچکس نمی‌تواند منکر این قضیه شود. یعنی هیچکس نمی‌تواند بگوید سازمان زمین‌شناسی نقشه 250هزار تهیه نکرده، نقشه 100هزار تهیه نکرده و اطلاعات و ورقه‌های ژئوشیمی را در اختیار ما نگذاشته است. اینها همه اطلاعات پایه است که سازمان تهیه کرده و در اختیار ذینفعان گذاشته است ولی یک زمان است بخش خصوصی انتظار دارد که اکتشاف محدوده‌ای در مقیاس بزرگ که منجر به کشف ماده معدنی می‌شود در اختیار او قرار گیرد که این اسمش رانت است و سازمان انجام نمی‌دهد بلکه آن را از طریق مزایده و در یک فضای سالم در اختیار متقاضیان قرار می‌دهد.
سازمان زمین‌شناسی وقتی به یک اندیس آهن یا اندیس یک ماده معدنی می‌رسد بنا را بر این می‌گذارد که در مزایده‌ای که قیمت و هزینه آن توسط کارشناس رسمی دادگستری تعیین شده آن را در معرض همگان قرار دهد و آن بخش خصوصی‌ای که توانایی انجام کار دارد و در این مزایده برنده می‌شود، آن ماده معدنی را استخراج و بهره‌برداری کند. ولی یک زمان است می‌گویند سازمان زمین‌شناسی ژئوفیزیک هوایی کرده و 20 محدوده در دست دارد، این محدوده‌ها را به ما بدهد ما هم می‌دانیم اگر این محدوده‌ها را در اختیار بخش خصوصی قرار دهیم بعضی از آنها ابزار این کار و بعضی علم آن را ندارند.
ما می‌گوییم به سازمان اجازه دهید محدوده‌هایی که به این شکل هستند را به مرحله‌ای برساند که سرنوشت آن مشخص شود تا به صورت مزایده در اختیار سرمایه‌گذاران و فعالان بخش معدن قرار گیرد. سازمان کار بهره‌برداری انجام نمی‌دهد و معدن در اختیار نمی‌گیرد اما برخی از فعالان معدنی پیشاپیش وقتی می‌شنوند سازمان زمین‌شناسی در جایی به یک اثر معدنی برخورد کرده است به روش‌های مختلف به وسیله نمایندگان مجلس، وزارت صمت، استانداری‌ها و تشکل‌ها بر سازمان فشار می‌آورند و کوشش می‌کنند تا کار را ابتر و ناتمام از دست سازمان بیرون بیاورند.
چون هنر سازمان، پیدا کردن ماده معدنی است و در این کار هم هیچ سازمان، ارگان و بخش خصوصی‌ای به مانند آن، تخصص و توانایی ندارد. به‌دلیل همین توانایی‌هاست که آنها مترصد هستند تا جایی را که سازمان معرفی می‌کند از هر راه ممکن از سازمان بگیرند. حتی گاهی موضوع بودجه سازمان زمین‌شناسی را بهانه می‌کنند و می‌گویند بودجه سازمان کم و بهتر است این پروژه اکتشافی را به ما بدهد تا آن را به سرانجام برسانیم.
* کدام سازمان‌ها؟
بهتر رسانه‌ای نشود.
* رئیس سازمان درباره ژئوفیزیک هوایی گفته که در قالب تفاهم‌نامه‌ای با بخش خصوصی در حال انجام است و حتی از جهش 300 هزار مترمربعی در سال جهش تولید خبر داده. این موضوع در چه مرحله‌ای است؟
سازمان می‌تواند با بخش خصوصی برای اکتشاف قرارداد ببندد و به ازای خدماتی که انجام می‌دهد، دستاوردهایش هم متعلق به خودش باشد. همان‌گونه که شرکت‌های بزرگ معدنی با بودجه کافی با سازمان قرارداد می‌بندند و پهنه‌هایی را که به اسمشان ثبت شده برایشان کار ژئوفیزیک هوایی انجام می‌شود. یک چرخه ژئوفیزیک هوایی برای اینکه کامل شود حتماً باید کار زمینی انجام شود و در این زمینه سازمان تفاهم‌نامه و قراردادهایی با شرکت‌های فولاد کشور بسته است.
* مشکل تکنولوژی و ابزار نداریم؟
اگر بگویم نداریم، درست نیست. به هر حال در برخی از مواد و قطعات، وابسته به کشورهای دیگر هستیم و مشکل داریم اما بازهم می‌توانیم کار کنیم.
* با همین ابزار و تکنولوژی موجود کار پیش می‌رود؟
بله کارشناسان خوبی داریم.
* چنانچه بخواهیم باتوجه به مواد معدنی موجود در کشور و پتانسیل‌هایی که دارد، استراتژیک‌ترین مواد معدنی ایران را دسته‌بندی کنیم اولویت‌بندی شما چیست؟
اولویت‌بندی ما باتوجه به رسالتی که سازمان دارد، تکمیل اکتشافات پایه است. این اولویت نخست است. یک تعداد ورقه‌های ژئوشیمی داریم که در سالیان مختلف روی آنها کار شده اما برخی از این ورقه‌ها برای 4 عنصر معدنی آنالیز شده که باید اینها را کامل کنیم.
* تا چند عنصر باید افزایش پیدا کند؟
تا 48، 60 و ... عنصر می‌تواند افزایش پیدا کند. برخی از ورقه‌های زمین‌شناسی برای 10 عنصر کار شده و در برخی از جاها برای طلا آنالیز نشده که ما باید آن را کامل کنیم. بعد از آن، اولویت امروز ما کار پی‌جویی در مقیاس یک 50هزار است.
* این مقیاس شروع شده است؟
بله در حال کار هستیم. در مقیاس 50هزار نقشه‌های زمین‌شناسی اقتصادی تهیه خواهیم کرد.
* یعنی چه؟
وقتی یک نقشه زمین‌شناسی دارای راهنمای زمین‌شناسی است در کنارش یک راهنمای اقتصادی می‌گذاریم. در آن راهنما، پراکندگی مواد معدنی را روی نقشه‌های زمین‌شناسی از نظر زمانی و مکانی نشان می‌دهیم و در این روش حداقل چند گروه بزرگ ازجمله فلزی‌ها، غیرفلزی‌ها، کانی‌های نیمه‌قیمتی و عناصر استراتژیک را جای می‌دهیم و وقتی این مجموعه دسته‌بندی شد در یک نقشه زمین‌شناسی اقتصادی تقریباً تمام پتانسیل‌های معدنی مشخص است.
در این کار از آهک گرفته تا باریت، سیلیس، بوکسیت و انواع فلزات از هر کدام از واحدهای زمین‌شناسی که مستعد باشند و اینکه وضع آن چگونه است، نشان داده می‌شود. به‌عنوان نمونه در نقشه‌ای که واحدها دولومیتی است دقیقاً آنها را مشخص خواهیم کرد که دارای چه ترکیبی است و چه کاربردی دارد و چه استفاده‌ای از آن مواد معدنی خواهد شد.
* الان اطلاعات پایه اکتشاف و زمین‌شناسی در پایگاه داده‌های علوم زمین در دسترس ذینفعان قرار دارد؟ این پایگاه تا چه اندازه به‌روز است؟
در پایگاه، داده‌های سازمان زمین شناسی قرار می‌گیرد اما گله‌ای که من دارم از دیگر سازمان‌ها و ارگان‌های اکتشافی و زمین‌شناسی کشور است اینکه همکاری لازم را ندارند.
* یعنی سازمان‌هایی موازی سازمان زمین‌شناسی در زمینه اکتشاف کار می‌کنند؟
از نظر تهیه نقشه زمین شناسی ارگان موازی نداریم ولیدر حوزه اکتشاف سازمان‌هایی موازی با سازمان زمین‌شناسی داریم که اطلاعات آنها در اختیار پایگاه داده‌های علوم زمین قرار نمی‌گیرد.
* کدام سازمان‌ها؟
سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو)، شرکت تهیه و تولید مواد معدنی، شرکت ملی صنایع مس ایران و ... که بهتر است وزارت صنعت، معدن و تجارت به‌گونه‌ای این سازمان‌ها را ملزم کند تا اطلاعات خود را در اختیار پایگاه بگذارند تا همگان بتوانند از آن استفاده کنند و کار تکراری نشود.
* چرا این هم‌پوشانی انجام نمی‌شود؟ به هر حال سازمان زمین‌شناسی به‌تازگی که تأسیس نشده است.
درست است که سازمان تازه تأسیس نیست ولی برخی از چیزها از اختیار سازمان خارج است.
* پیشنهاد شما به‌عنوان معاونت اکتشاف سازمان برای نزدیکتر شدن این سازمان‌ها به یکدیگر چیست؟
پیشنهاد من این است نقشه راهی را که مجلس و وزارت صمت به‌ویژه آقای اسماعیلی که اکنون معاون معدنی وزارتخانه هستند و پیش از این هم رئیس کمیته معدنی مجلس بودند، لااقل خود آقای اسماعیلی که این نقشه راه را تهیه کرده‌اند در اجرایی شدن آن نیز مثل گذشته جدی باشند.
به‌عنوان نمونه اگر در این نقشه راه گفته شده که کار شناسایی و پی‌جویی صرفاً وظیفه سازمان زمین‌شناسی است این کار را به سازمان بسپارند. اینکه می‌گویم کارها تکراری می‌شود به این دلیل است که در سال‌های گذشته و اخیر پهنه‌‌های بسیار وسیعی از سوی سازمان‌ها، ارگان‌ها و شرکت‌های مختلف شناسایی شده ولی هیچ کدام یک قدم جلوتر از مقیاس 100هزار نرفته‌اند و اگر امروز برگردیم ماحصل این همه کار و هزینه‌ای که برای آن شده است، اتلاف سرمایه‌های ملی است. چه از سوی دستگاه‌های دولتی و چه از جیب بخش خصوصی.
یعنی باید به جایی برسیم که اگر سازمان زمین‌شناسی را به‌عنوان مسؤل شناسایی و پی‌جویی مواد معدنی در کشور معرفی کردند، هیچ سازمان موازی دیگری این کار را انجام ندهد یا حداقل در انجام کارها با سازمان زمین‌شناسی هماهنگ شوند تا کارِ تکراری انجام نشود. یا حداقل نظارت عالیه یا سیاستگذاری آن با سازمان زمین‌شناسی باشد.
