به گزارش آرانیوز از قم، همایش ملی فلسفه معنویت با تأکید بر آراء علامه حسن‌زاده‌آملی در سالن همایش‌های پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به برگزار شد.
آیت الله علی‌اکبر رشاد، رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در این همایش با تأکید بر آراء علامه حسن‌زاده آملی طی سخنانی بیان کرد: علامه حسن زاده آملی میراث‌دار جامع علوم اصیل شیعی بود اما زمانه او را به درستی نشناخت و در آینده عظمت او شناخته خواهد شد. علامه در همه حوزه‌های حکمت و معرفت سرآمد بود، عظمت و جامعیت ایشان حقاً مثال‌زدنی است و جزو نوادر تاریخ شیعه به حساب می‌آید.
وی افزود: دغدغه‌های آیت‌الله حسن‌زاده‌آملی به اشکال مختلف قابل ملاحظه و شناخت است. من هم کم و بیش با ایشان اُنس داشتم. با حوزه شعر ایشان اُنس ویژه دارم. در مقطعی بنا را گذاشته بودم درباره شعرای حکیم و فقیه تحقیق و تصحیح کرده و مجموعه‌ای را منتشر کنیم. آن زمان، دیوان شیخ هادی سبزواری را کار کردم. دیوان امام را سرپرستی کردم و تدوین شد.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: از جمله روی دیوان علامه حسن‌زاده آملی کار کردم از جمله منظومه «دفتر دل» با 1400 بیت که خود یک دوره عرفان است در محضر ایشان تصحیح کرده و برای انتشار به دانشگاه تهران برای چاپ دادیم که متأسفانه مفقود شد و از دسترس خارج گردید.
وی افزود: یکی از شیوه های فهم دغدغه های یک فرد یا مکتب این است که کلمات کلیدی در آثار آن فرد را جستجو کنیم. همین قاعده را که روی قرآن پیاده کنیم، مجموعه نام‌ها نشان می‌دهد که این کتاب آسمانی روی چه مسائلی اهتمام دارد.
استاد سطوح عالی حوزه علمیه مطالب پرتکرار در آثار فرد را شیوه دیگر برای کشف دغدغه صاحب اثر دانست و گفت: «شب» و «شیدائی» به وفور در آثار علامه حسن‌زاده آملی دیده می‌شود. بخش معظمی از مضامین، ابیات و اشعار ایشان حکایت از این دارد که اُنس فراوانی با شب دارد. اشعار فراوانی در وصف شب دارد.
وی «عشق» را دیگر واژه پرتکرار در دیوان علامه حسن‌زاده آملی دانست و گفت: یک سوم یا یک چهارم از غزلیات ایشان مملو از واژه «عشق» و مفردات و مشتقات آن است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، «دل» را دیگر واژه پرتکرار در اشعار آیت‌الله حسن‌زاده‌آملی دانست و بیان کرد: اندک شماری از غزل ها، قصیده‌ها و مثنوی‌های علامه است که یک یا سه بار واژه «دل» را به کار نبرده باشد.
وی گفت: دیوان علامه حسن‌زاده‌آملی می‌تواند منبع درسی عرفان باشد. اگر برخی از آثار را به درس و بحث بیاوریم کم از منابع درسی رایج نیست بلکه فراتر و مهمتر از آنهاست. معتقدم همین مثنوی «دفتر دل» هم از لحاظ کیفی و هم از لحاظ کمی بالابلند است و جای تدریس و مطالعه دارد.
استاد حوزه علمیه بیان کرد: از علامه حسن‌زاده‌آملی می‌توان به مثابه یک «قلب‌شناس» بزرگ نام برد، چراکه قلب گرانی‌گاه معرفت و معنویت است. در تحقیقات صورت گرفته، 1728 عنوان راجع به قلب در منابع روایی ما به دست آمد. در این مجموعه 607 وصف و حالت راجع به قلب آمده است.
حوزه های علمیه باید سرآمد ترویج معنویت خصوصا در عصر حاضر باشند
همچنین حجت‌الاسلام رضا رمضانی، دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت(ع) نیز در این همایش با تأکید بر آراء علامه حسن‌زاده‌آملی که در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد، اظهار داشت: امروزه با توجه به شرایطی که در آن قرار داریم ضرورت دارد که به فلسفه معنویت توجه شود. یکی از جهات توفیق این معنویت‌های جعلی آن است که آنها را در قالب‌های جذاب و زیبا قرار داده و عرضه می‌کنند.
وی گفت: حوزه معنویت در تمدن دینی و اسلامی نقش بسیار مهمی را دارد. با توجه به آیات و روایات، سرآمد آنچه باید در انسان مؤمن تجلی کند همین معناگرایی است. حوزه‌های علمیه باید سرآمد ترویج معنویت خصوصا در عصر حاضر باشند و به نظر می‌رسد در این زمینه کوتاهی‌هایی صورت گرفته است و البته این بحث امروزه در طیف نخبگانی مطرح شده است در حالی‌که باید بین آحاد جامعه مطرح شود.
عضو مجلس خبرگان رهبری گفت: در حالی‌که غربی‌ها «فلسفه» را با ادبیات روز معرفی می‌کنند ولی ما نتوانستیم به معرفی شخصیت‌های معنوی تأثیرگذار خود با ادبیات روز بپردازیم. جهان کمتر شخصیت‌های معنوی دینی ما را می‌شناسند، البته باید بی‌مهری‌هایی که وجود داشته است را بدان اضافه کرد.
استاد حوزه علمیه ابراز داشت: علامه حسن‌زاده آملی در همه فنون مجتهد بود. ایشان هم در فقه اکبر، هم در عرفانیات و فلسفیات مجتهد بودند هم در فقه اصغر. نکته مهم این است که آیت‌الله حسن‌زاده آملی معتقدند جامعه‌ای که معنویت نداشته باشد مانند کالبد بی‌جان است.
وی افزود: علامه، خودشناسی و خودسازی را اولین مؤلفه معنویت می‌دانند و معتقدند خودشناسی می‌تواند بستری را برای معارف انسانی باز کند. ایشان تأکید می‌کنند کسی که می‌خواهد به سلوک برسد باید مرحله به مرحله جلو برود و از جمله باید این ظرف را در وجود خود ایجاد کند تا به تدریج از آن لطائف و مقامات استفاده کند.
دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت(ع) افزود: خداجویی و خداخواهی در رأس معنویت است، یعنی نظام توحیدی را در وجود خود راه دادن و به توحید صمدی رسیدن. جوهره معنویت دینی و اسلامی از منظر علامه، یادخدا بودن است. مؤلفه دیگر در معنویت اسلامی، معنویت عبودیت‌گرایانه است، یعنی انسان مالک بر نفس خود شود و در جایگاه عبد مطلق قرار گیرد.
وی گفت: علامه در معنویت تأکید بر ادب مع‌الله دارد. برای اینکه انسان به این ادب برسد باید از ادب مع‌النفس آغاز کند وقتی این ادب در معنای واقعی خود پیاده شود، لایق و شایسته می‌شود که بتواند دیگران را هم مدیریت کند و اینجاست که به ادب مع‌الغیر می‌رسد، لذا قرآن کریم می‌تواند این ادب را به نحو جامع به انسان برساند. انسان باید از این آداب استفاده کند تا بتواند از فیوضات الهی بهره‌مند شود.
استاد حوزه علمیه معنویت صبورانه را مؤلفه دیگر در نگاه علامه ذکر کرد و ادامه داد: برخی طلبه‌ها در ابتدای راه سلوک با چند ذکر می‌خواهند به مقامات برسند درحالی‌که این راه نیست و رسیدن به این معنویت و سلوک «صبر» لازم دارد. آیت‌الله حسن‌زاده بر معنویت عقلانی و متفکرانه تأکید داشت و می‌گفت هیچ انفکاکی میان معنویت و تفکر و عقلانیت نمی‌توان پیدا کرد.
وی معنویت تعلق‌گریزی و توحیدگرایی را از دیگر مؤلفه‌های معنویت نزد علامه دانست و گفت: اگر انسان به معنویت می‌خواهد راه یابد باید هرگونه تعلقی را از خود دور کند.
رمضانی اظهار داشت: نتیجه معنویتی که در کلام حسن‌زاده‌آملی است یک معنویت مسئولیت‌پذیری است. امروزه معنویت‌هایی که در دنیا معرفی می شوند معنویت مسئولیت‌گریز و مسئولیت‌ستیز است، یعنی به انسان القا می‌کند که فضای موجود را تحمل کند، بدون آنکه نقدی به آن داشته باشد، اما تمدن اسلامی با بهره‌گیری از قرآن و سنت، انسان را یک مسئول تربیت می‌کند.
تواضع علمی و عملی فوق العاده از جمله ویژگی علامه حسن زاده آملی بود
حجت الاسلام والمسلمین رضا مختاری، طی سخنانی در همایش ملی فلسفه معنویت بیان کرد: یکی از کارهای علامه حسن زاده تکمیل شرح نهج البلاغه مرحوم آیت‌الله خویی به‌نام «منهاج‌البلاغه» است که 5 جلد آن‌را علامه حسن‌زاده‌آملی نوشتند و مرحوم علامه شعرانی بر یکی از مجلدات آن تقریظ زدند. یک جلد از این شرح نهج‌البلاغه در 36 سالگی آیت‌الله حسن‌زاده چاپ شده است.
وی بیان کرد: یکی از ابعاد وجودی علامه حسن‌زاده تسلط وی بر نسخه‌شناسی و کتابشناسی بود. آثار فلسفی که ایشان تصحیح کردند، تماماً از کتب کتابخانه خود استفاده کردند. از همه این کتب فلسفی نسخه‌های خوب و مصحح در اختیار داشتند البته نسخه داشتن مهم نیست، فهم و توجه به اینکه چه نسخه‌ای قدیم است اهمیت دارد. ایشان حتی برخی کلمات که ناصحیح نوشته شده بود را تصحیح می‌کردند.
مدیر مؤسسه کتابشناسی شیعه تواضع علمی و عملی فوق‌العاده را دیگر ویژگی علامه حسن‌زاده‌آملی ذکر کرد و افزود: ذره‌ای تکبر و تفاخر علمی و عملی در ایشان دیده نمی‌شد. فانی در علم و کتاب بود در عین اینکه می‌گفت اینها علم مجازی است.
مختاری، تشویق اهل علم را خصوصیت دیگر علامه حسن‌زاده عنوان کرد و افزود: هرکس کمترین کمکی به استاد در تألیف کتاب کردند، از ایشان نام بردند. استاد اسناد و نامه‌های فراوانی دارند که از فرزندان ایشان درخواست داریم آنها را منتشر کنند تا اهل علم محروم نباشند.
علامه حسن زاده آملی از ظاهر و الفاظ عبور و به مقصود دست یافته بود
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین حسن رمضانی، طی سخنانی در این همایش با تأکید بر آراء علامه حسن‌زاده‌آملی که در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد، اظهار داشت: «معنویت» مصدری جعلی است که با توجه به «معنوی» که منسوب به معناست جعل شده است. «معنا» گاهی در برابر لفظ است و لفظ هم گاهی مکتوب است و گاهی «معنا» در برابر صورت است و گاهی هم معنا در برابر ماهیت است. همه اینها وجه مشترک دارند و آن مقصود اول و اصلی شخص است که از اینها بهره می‌گیرد و استفاده می‌کند.
وی ادامه داد: اگر لفظ، عبارت، ظاهر و ماده مورد توجه است، آیا توجه اولا و بالذات به همین امور است یا اینها مقصود ثانوی است و مقصود اولیه و بالذات ورای اینها است؟ معنویت یعنی گرایش به مقصود اصلی و عبور از ظواهر و اموری که جنبه مقدمی دارد و کسی معنوی است که از همه اینها عبور کرده و به مقصود اصلی دست یافته باشد.
این استاد عرفان اسلامی بیان کرد: معنویت یعنی رسیدن به عمق آفرینش که معرفت و عرفان است و فلسفه معنویت هم چیزی جز این نیست. این معنویت‌های کاذب که از شرق و غرب به قلب و ذهن جوانان پمپاژ می‌شود معنویت صوری است؛ در عین اینکه معنویت هستند، اما از ظاهر تجاوز نمی‌کنند. علامه حسن‌زاده‌آملی از ظاهر و الفاظ و عبارات عبور کرده و به مقصود دست یافته بود.
وی تصریح کرد: خیلی از افراد خدا را گم کرده و اشیاء را پیدا کردند و برخی افراد هم مانند علامه حسن‌زاده‌آملی اشیاء را گم کرده و خدا را جستند و قلبشان مملو از نور خداست، از منظر آیت‌الله حسن‌زاده‌آملی اگر می‌خواهید به خدا برسید و مقصود اصلی را بیابید راهش علم و عمل است.
رمضانی در پایان سخنانش گفت: برخی با تکیه بر حدیث معروف از امام صادق(ع) که فرمود: «لَیسَ ألعِلمُ بِکِثرَةِ ألَتعلیمِ و ألتَعَلُّمِ انما العلم نورٌ یَقذِفِهُ أللهُ فی قلبِ مَن یشآءُ؛ علم با زیادت تعلیم و تعلم حاصل نمی‌گردد، بلکه آن نوری است که خداوند بر قلب آنکه اراده کند می‌تاباند.» به درس و بحث و استاد و نشستن و رفتن و تحقیق و نوشتن بی‌مهری می‌کنند، در حالی‌که این برداشت صحیح از حدیث نیست. امام (ع) می‌خواهد بگوید اگر می‌خواهید علم به دل شما راه یابد و نورانیت حاصل شود باید از این علل مقدمه و اعدادها بهره بگیرید.
