استان گلستان دارای میراث عظیم از دوران کهن است و آثار فاخر چند هزارساله در گوشه گوشه آن قرار دارد که برخی ثبت جهانی شده اند.

همه ساله این استان سرسبز، در ایام عید پذیرای مسافران و گردشگران زیادی بود اما اکنون با شیوع کرونا تمام سفرها به استان لغو شده است.

به دلیل اینکه سفر فیزیکی به نگارستان ایران ممکن نیست، به صورت مجازی تعدادی از آثار تاریخی این استان معرفی می‌شود تا زمانی که شرایط سفر مهیا شد، گلستانی‌ها میزبان گردشگران باشند.

بلندترین برج آجری جهان

برج قابوس، بلندترین برج آجری جهان و یکی از بی مانندترین یادمان‌های برجسته معماری ایران در دوره اسلامی است که در شمال شهر گنبدکاووس و در سه کیلومتری شهر باستانی جرجان، مرکز حکومت آل زیار قرار دارد.

میل گنبد جزو ابنیه تاریخی مربوط به سده چهارم هجری است و در زمان پادشاهی شمس‌المعالی، قابوس بن وشمگیر (چهارمین حکمران آل زیار و صاحب کتاب قابوس‌نامه) ساخته شده و نشانه یادبود و قدرت پادشاه بوده است.

این برج که در خیابان امام خمینی (ره) شمالی شهر گنبد واقع شده و به عنوان نماد و سمبل این شهر محسوب می‌شود، همواره مورد استقبال گردشگران داخلی و خارجی قرار گرفته است اما هم اکنون این یادگار دوران کهن دستخوش شیوع کرونا قرار گرفته و صدای پای سکوت از گوشه گوشه آن شنیده می‌شود.

ارتفاع بنا با پی (تپه) ۷۲ متر بوده و بدنه بیرونی آن، ۱۰ ترک دارد که روی هر کدام دو کتیبه تعبیه شده است.

این بنا تنها اثر ثبت شده شمال کشور و پانزدهمین اثر ثبت شده کشور در یونسکو است.

مصالح اصلی بنا از آجر و گچ است و با این‌که گچ ضعیف‌ترین بنا در برابر رطوبت است ولی برج طوری ساخته شده که تاکنون بیش از هزار سال عمر کرده است.

برج قابوس در سال ۱۳۱۷ توسط «آندره گدار» مرمت شده و هر روز وضعیت آن از نظر دما و رطوبت پایش می‌شود.

همه ساله با نو شدن سال، غرفه‌هایی در اطراف این یادگار کهن برپا می‌شد و بومیان با عرضه لباس‌های زیبا، صنایع دستی و خوراکی از گردشگران استقبال می‌کردند.

خشت به خشت این بنای تاریخی به یاد ندارد که چنین سکوتی اطرافش حکمفرما بوده باشد. شاید آن روزی که کیکاووس دستور ساخت این برج را صادر کرد تصور نمی‌کرد که روزی مردم از دیدار یادبودش منع شوند.

گویی کرونا همچون سربازی نامرئی دور تا دور این برج پنهان شده تا مبادا فردی بدون اجازه بر حریم این آشیانه بتازد و خواب را از چشم صاحب برج برباید.

برج تاریخی رادکان

از دیگر آثار تاریخی گلستان، برج تاریخی رادکان است که در نزدیکی روستای رادکان و در فاصله ۴۲ کیلومتری جنوب شهرستان کردکوی و ۶۷ کیلومتری جنوب غرب شهر گرگان واقع شده است، این برج حدود‪ ۳۵ متر ارتفاع و بیش از هزار سال قدمت دارد.

برج رادکان بر روی تپه‌ای از مجموعه ارتفاعات البرز و در مسیر قدیمی و جاده کهنی قرار گرفته که سواحل خزر را به فلات مرکزی ایران متصل می‌کرد و به همین دلیل و به سبب کارآیی آن در نشانه بودن مسیر راه به رادکان مشهور شده است.

احداث بنای تاریخی برج رادکان در سال ۴۰۷ هجری قمری آغاز و در سال ۴۱۱ هجری قمری به پایان رسید، معمار این بنا احمد بن عمر نام داشته است

میل بر روی صخره‌ای طبیعی ساخته شده و دارای پلان مدور به قطر داخلی ۶ متر و ضخامت ۱۷۴.۷ سانتی متر و به ارتفاع ۲۴.۹۰ متراست.

پوشش بنا به صورت دو پوسته بوده که پوسته داخلی به صورت تخم مرغی و پوسته دوم (بیرونی) به صورت رک و سازه بنا آجری با ملات گچ است.

در زیر ناحیه پاکار گنبد رک کتیبه‌های زیبایی به خط کوفی و پهلوی با آجر و گچ اجرا شده که نام بانی اثر و شروع کار بنا و سال اتمام و نام معمار نوشته شده است.

بنایی با همین کاربری و با قدمت و معماری نزدیک به برج رادکان کردکوی در خراسان رضوی هم واقع شده است.

یک محقق گلستانی در این زمینه می‌گوید: بررسی محیطی این بنا نشان می‌دهد که به احتمال زیاد در فاصله تقریباً ۶ متری از این بنا و بر روی تپه مجاور بنایی مشابه وجود داشته است.

مهدی برهانی افزود: برج تاریخی رادکان دارای تزئینات بند انگشتی و بندکشی‌های زیبایی است که در بین رج ها و آجرهای اثر ایجاد شده اند.

جنس مصالح بنا از آجر و گچ بوده و همچنین در بخش‌هایی از بنا روزنه‌هایی دیده می‌شود که برای قرارگیری پایه‌های داربست چوبی تعبیه شده است.

تزئینات این بنا عمدتاً شامل دو ردیف تزئینات آجری است که در قسمت‌های زیرین گنبد و فوقانی درب ورودی ایجاد شده اند و شامل تزئینات آجری توأم با گچبری گل‌هایی شبیه لاله همراه با کتیبه دو زبانه کوفی و پهلوی است.

شاید بتوان یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های برج رادکان را حضور خط پهلوی در این برهه از تاریخ دانست و شاید بتوان آن را مقاومت و نفس‌های آخر خط پهلوی ساسانی تا اواخر قرن چهارم هجری در برابر خط عربی برشمرد.

گفته می‌شود این بنا کاربری آرامگاهی هم داشته و به مقبره یکی از اسپهبدان آل باوند که سلسله‌ای محلی همزمان با آل زیار بوده اند تعلق داشته است.

برج تاریخی رادکان در سال ۱۳۱۰ طی شماره ۱۴۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

پل تاریخی آق قلا

پل قدیمی آق قلا، در شهرستان آق قلعه (پهلوی دژ) و حدود ۱۸ کیلومتری شمال گرگان، روی گرگانرود قرار داره و تنها پل دارای تزئینات آجرکاری برآمده ایران است.

این پل از آثار دوره صفویه بوده، که در دوره اخیر، تعمیرات و مرمت‌هایی در آن انجام شده است.

در عکسی که در دوره ناصرالدین شاه، از این پل گرفته شده، دو مناره در کنار آن دیده می‌شود که اکنون از این مناره‌ها اثری نیست.

سبک معماری خاص و هوشمندانه این پل تاریخی، از ویژگی‌های منحصر به فرد پل بوده و بنای آن در دوران شکوفایی هنر آجرکاری در ایران آغاز شده است.

قدمت و اهمیت تاریخی و فرهنگی این پل باعث شده که این اثر تاریخی در ردیف یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری کشور قرار بگیرد.

طول پل حدود ۷۰ متر و حداکثر ارتفاع حدود ۱۴ متر از سطح آب، یکی از نمونه‌های منحصر به فرد در این منطقه است.

مصالح اصلی پل، آجر و ملات گچ و آهک بوده و در تعمیرات دوره اخیر، از سیمان و مصالح جدید هم در آن استفاده شده است.

پل مزبور دارای چهار دهانه با طاق جناغی و پایه‌هایی مستحکم است. پایه‌های پل در جهت خاوری (مخالف جریان آب) برای شکستن فشار آب به صورت مثلثی (موج شکن) شکل گرفته و در جهت باختری (موافق جریان آب) به صورت نیم دایره است.

بخش نیم دایره پایه‌ها در نمای باختری، علاوه بر این‌که به عنوان پشتیبان بدنه پل است، با تمهیدات در نظر گرفته شده و آجرکاری زیبا، به صورت عامل تزئینی درآمده است.

از مدتی پیش، پل دیگری بر این رودخانه ساختن، که با احداث آن، رفت و آمد از روی پل قدیمی صورت نمی‌گیرد و تنها به عنوان یکی از آثار قدیمی برای عبور و مرور عابران پیاده و گردشگران استفاده می‌شود.

پل آق‌قلا به شمار ۹۱۹ در فهرست آثار تاریخی کشور ثبت شده است.

قلعه خندان

قلعه خندان، براساس منابع تاریخی و یافته‌های فرهنگی- تاریخی یکی از قلعه‌های نظامی به جامانده از دوران ساسانی تا سده‌های میانی اسلامی است که بر روی یکی از برجستگی‌های مرتفع دامنه سلسله جبال البرز شرقی و در میدان مازندران، جبهه جنوبی خیابان عدالت گرگان قرار گرفته است.

در حال حاضر با گسترش و توسعه شهر فعلی گرگان این قلعه در محدوده شهری و در گوشه شمال غربی واقع شده است.

بر اثر عوامل طبیعی و انسانی از گذشته‌های دور تاکنون، بخش اعظم ساختار معماری قلعه خندان از بین رفته است.

ژان ژاک دمورگان فرانسوی، حدود ۱۵۰ سال پیش از این قلعه بازدید کرد و در نقشه‌ای که وی تهیه کرده، قلعه خندان با نقشه بیضی شکل و با جهت شمالی- جنوبی احداث شده و دارای ۱۲ برج دیدبانی در اطراف بوده است.

قلعه خندان به شماره ۱۷۰۱ در تاریخ ۲۰ بهمن ۱۳۶۴ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و در سال ۱۳۷۸ نقشه عرصه و حریم آن تهیه و در کمیته حرایم مصوب شده است.

یکی از بناهای باارزش دوره صفویه به نام قدمگاه خضر در دامنه ضلع شرقی این قلعه قرار دارد و در گذشته هم قبرستان بزرگی در کنار آن قرار داشته است.