یکی از راه های شناختِ اهمیت و ماهیت انقلاب اسلامی، مقایسه آن با سایر انقلاب‌های بزرگ دنیا است. به باور بیشتر صاحبنظران، انقلاب اسلامی ایران بزرگترین انقلاب سده بیستم بود و این امر نیز ریشه در نگرش و رویکرد جامع آن دارد.
به گزارش آرانیوز، بررسی تطبیقی
انقلاب اسلامی ایران با سایر انقلاب های سده بیستم، نشانگر اهداف و ماهیت
منحصر به فرد آن است. بن مایه های فکری و رویکردهای عینی شکل گیری انقلاب
اسلامی نیز گواهی بر این مساله است که جهان بی روح و اسیر مادیات نیازمند
حرکتی نوین بود که انقلاب اسلامی توانست به عنوان انقلابی پیشرو و متعالی
در جهان مطرح شود. از این رو همه انقلاب های سده بیستم به نوعی، دنبال
ساختن یک جامعه بهتر تنها از نظر مادی بودند اما انقلاب اسلامی در کنار
توجه به امور مادی اهدافی بزرگتر را مد نظر داشت. به نظر می رسد برای
مقایسه انقلاب‌ها باید به ویژگی‌های مشترک آنها بپردازیم. مهمترین این
ویژگی‌ها را می توان در آرمان و اهداف، ایدئولوژی حاکم بر انقلاب، چگونگی
رهبری و هدایت و چگونگی حضور مردم دانست.
**حاکمیت الهی بی شک
یکی از مهمترین هدف های متعالی انقلاب اسلامی برقراری حاکمیت الهی است. در
حالی که بیشتر انقلاب ها تنها نگرش مادی را مد نظر داشتند، انقلاب اسلامی
نگاهی جامع داشت و مانند سایر انقلاب ها تک سویه نبود و امر مادی و معنوی
را در کنار هم می دید. از این رو می توان تحقق سعادت دنیوی و اخروی را از
اهداف اصلی انقلاب اسلامی دانست. در واقع گرایش دینی یکی از ویژگی های
اساسی انقلاب اسلامی است. در بررسی تطبیقی با سایر انقلاب ها می توان گفت
که انقلاب فرانسه به ایده جدایی دین از سیاست و دولت رسمیت بخشید. انقلاب
کمونیستی روسیه ایده مقابله دولت با دین را پیش کشید. اما انقلاب اسلامی
ایران ایده تلفیق دین و دولت را رسمیت بخشید که امروز در قالب جمهوری
اسلامی نمود پیدا کرده است. «میشل فوکو» فیلسوف و جامعه شناس معاصر
فرانسوی در توضیح و تحلیل چرایی انقلاب اسلامی ایران، معتقد است که این
انقلاب با انگیزه‌های مادی و اقتصادی صورت نگرفته است. او یکی از دلایل این
ادعا را ریشه در عمومیت و همگانی بودن این حرکت انقلابی می داند. به عقیده
فوکو، مردم در انقلاب ایران به دنبال ایجاد تغییر در خویشتن خویش و حیات
سیاسی و اجتماعی خود هستند. از این رو او انقلاب ایران را روح یک جهان
بی‌روح می داند چرا که معتقد است این انقلاب روحی تازه در کالبد جهان دمیده
است.
**جایگاه رهبری در انقلاب یکی دیگر از ویژگی انقلاب ها نقش
و جایگاه رهبر است. از این رو در بررسی و مقایسه اجمالی میان نقش رهبری در
انقلاب اسلامی ایران با سایر انقلاب ها، ما به چهره شاخصی که همه ویژگی
های رهبری را در خود داشته و از نظر ارائه ایدئولوژی، فرماندهی انقلاب و
سازندگی پس از انقلاب دارای استعداد، نبوغ و قدرتی همچون رهبری در انقلاب
اسلامی باشند، برخورد نمی کنیم.
**مردمی بودن انقلاب اسلامی از
دیگر مشخصه های انقلاب اسلامی شرکت وسیع مردم در آن می باشد که در مقایسه
با دیگر انقلاب ها بسیار چشمگیرتر و فراگیرتر بوده است. برای نمونه در
انقلاب فرانسه از نظر میزان مشارکت سیاسی جز جمعیت محدودی از طبقه اشراف و
بورژواها با نظام همکاری نکردند. در انقلاب روسیه نیز عده محدودی از
کارگران کارخانه ها و سربازان فعال بودند و گروه های شرکت کننده همان
کارگران و سربازان و طرفداران «حزب بلشویک» بودند.در حالی که در انقلاب
اسلامی ایران همه اقشار ملت از تمام نقاط کشور همزمان فعالیت داشتند.
**هویت انقلاب ها در
بررسی تطبیقی انقلاب ها با یکدیگر باید مقوله هویت را نیز مورد بررسی قرار
داد. زیرا هویت و آرمان نقش مهمی در شناخت انقلاب ها دارد. برای نمونه یکی
از تفاوت های انقلاب اسلامی ایران با انقلاب های روسیه و فرانسه این است
که انقلاب فرانسه یک انقلاب لیبرال بورژواری بود که نتیجه آن واژگونی نظام
سلطنتی و برقراری یک جمهوری پارلمانی بود. همچنین انقلاب روسیه یک انقلاب
سوسیالیستی بود که نتیجه آن سرنگونی حکومت تزاری و تسلط نظام سوسیالیسم
بود. در حالی که انقلاب اسلامی یک انقلاب دینی و ضد استکباری است که
تنها به واژگونی کامل استبداد اکتفا نکرد. بلکه انقلابی در فرهنگ انقلاب
های جهان بوجود آورد انقلاب اسلامی رژیم شاهنشاهی را سرنگون و حکومت اسلامی
را برقرار کرد و به خاطر ماهیت ضد استکباری خود از همان ابتدا با دشمنی
تمام ابرقدرت ها روبرو شد.(1)
**عدالت و آزادی عدالت و آزادی به
عنوان دو شاخصه مهم در آرمان های انقلاب های بزرگ در سده بیستم همواره مطرح
بوده است. برخی از انقلاب ها اولویت را بر آزادی و دسته ای دیگر ارجحیت را
به عدالت داده اند و تنها انقلاب اسلامی ایران است که همزمان هر دو شاخصه
عدالت و آزادی را همزمان و متوازن به پیش برد. برای نمونه می توان گفت
در انقلاب های لیبرالیستی غربی همچون انقلاب فرانسه، آزادی افراد به قیمت
فدا کردن عدالت اجتماعی مطرح شد. در انقلاب های مارکسیستی همچون روسیه،
عدالت اجتماعی را با اعمال خشونت و دیکتاتوری و به قیمت از دست دادن آزادی
های فردی نوید می دهند. اما در نظام سیاسی اسلامی عدالت اجتماعی همراه
آزادی فردی به طور متوازن پیش رفت. اسلام آزادی لیبرالیستی را که به
بی عدالتی ها و فاصله های زیاد طبقاتی منتهی می شود نفی می کند چنان که
برابری بدون توجه به ویژگی ها و استعدادهای فردی را نیز که حالت تحمیلی
دارد را نمی پذیرد.
**تحلیل و تبیین انقلاب ها بنابر این می توان
انقلاب اسلامی را انقلابی پیشرو در تحقق آرمان های بلند دانست که نگاهی
چندوجهی و جامع دارد. این مساله را می توان در نظریه ها و تحلیل ها از
انقلاب ها دید تا جایی که حتی نظریه های انقلاب که پیش از انقلاب اسلامی
مطرح بودند، نتوانستند به درستی انقلاب اسلامی را تحلیل کنند. از این رو
دیدگاه های جدیدی در نظریه ها شکل گرفت. بنابر این پس از وقوع انقلاب
اسلامی تحلیل های متنوع و متفاوتی در مورد علت شکل گیری آن مطرح شد. در
زمینه تاثیر انقلاب اسلامی بر تئوری های انقلاب می توان به چهار عنوان
«تعدیل نظریه های ساختاری انقلاب»، «شکل گیری نسل چهارم نظریه پردازان
انقلاب»، «نظریه های پست مدرن درباره انقلاب» و «ایجاد رهیافت های فرهنگی»
اشاره کرد.
